Nieuwe wijk in een oud jasje: Van der Pekbuurt in Amsterdam toont meerwaarde renovatie

De ingrijpende renovatie van één van de eerste tuindorpen van Amsterdam, de Van der Pekbuurt, laat volgens de BNA publieksjury zien dat renovatie in plaats van sloop-nieuwbouw de moeite waard is. Ontwikkelmanager Eric Schaaphok van woningcorporatie Ymere blikt samen met projectleider Emelien Schut en ontwikkelaar Jimmy Groot van co-maker Dura Vermeer terug op een succesvol proces. “De kunst van de renovatie schuilt in wat je niet ziet.” 

Als het aan woningcorporatie Ymere had gelegen, was de Van der Pekbuurt jaren geleden deels tegen de vlakte gegaan. “De buurt was volledig in verval geraakt”, legt Schaaphok uit. De ontwikkelmanager schetst kort de historie van het tuindorp: “In de negentiende eeuw, ten tijde van de Industriële Revolutie, barstte Amsterdam uit haar voegen. Om de druk op de overbevolkte binnenstad te verlichten werden in Noord, tussen de scheepsbouwwerven, woongebieden gecreëerd voor arbeiders. Vanuit de Engelse gedachte van zogenoemde garden city’s ontwierp architect Jan Ernst van der Pek een schilderachtige woonbuurt die werd gekarakteriseerd door een kleinschalige stedenbouwkundige structuur, portieken die uit de gevels springen en rode bakstenen muren met geglazuurde gele banden. Het was een mooie wijk tot de scheepsbouw eind jaren ’60 ter ziele ging. Ymere, als rechtsopvolger van het Gemeentelijk Woningbedrijf, was eigenaar en verhuurder van het overgrote deel van de buurt. De buurt werd minder populair, en andere bevolkingsgroepen stroomden de wijk in en het buurtgevoel verdween. Het gebrek aan sociale cohesie in combinatie met minimaal onderhoud, zorgden ervoor dat de buurt in verval raakte. Het werd een plek voor mensen die nergens anders terecht konden.”  

Het gebied dat in totaal zo’n 1500 sociale woningen betreft, werd een flinke kopzorg voor de woningcorporatie. De initiële gedachte was om een flink deel van de woningen te slopen en nieuwe woningen te bouwen. Schaaphok: “Gechargeerd gezegd was het een beter verdienmodel omdat het ruimte bood voor meer woningen en tegelijkertijd een kans vormde op een nieuwe start.” Maar daar zat de buurt helemaal niet op te wachten. De historie mocht niet zomaar uitgewist worden. “De weerstand was enorm. Iets waar ik met de kennis van nu enorm dankbaar voor ben”, geeft Schaaphok toe. “Wij hebben als woningcorporatie met de renovatie van de Van der Pekbuurt een gedragsverandering doorgemaakt. We zien inmiddels volledig de meerwaarde van renoveren.”

Nieuw huis in oud jasje 

Na jaren van discussies over de toekomst van de wijk is in 2012 uiteindelijk overeenstemming bereikt tussen Ymere, het stadsbestuur en de huurdersverenigingen om te starten met renoveren. Ymere stelde samen met Dura Vermeer als co-maker een plan op voor de ingrijpende en hoogwaardige renovatieslag die de buurt zowel technisch als sociaal toekomstbestendig moest maken. “We hebben onderzocht hoe we binnen het karakteristieke architectuurbeeld dat sinds 2014 rijksbeschermd stadsgezicht is geworden, een totaal nieuwe indeling konden creëren naar de klantbehoeften van nu”, legt ontwikkelaar Groot van Dura Vermeer uit.  

Het antwoord werd gevonden in behoud van het originele gevelontwerp en een totale vernieuwingsslag aan de binnenkant. “Bij een deel van de woningen zijn alleen de buitenmuren en de dakconstructie intact gebleven. De binnenkant is volledig gestript en gemoderniseerd.” Van funderingsherstel en een nieuwe indeling van de plattegronden tot onder meer een verduurzamingsslag naar energielabel A en de plaatsing van nieuwe badkamers en keukens; niks bleef onaangeraakt. En de historische details? Die zijn allemaal in ere hersteld aan de hand van historisch onderzoek. Zo zijn de kunststof kozijnen weer vervangen voor houten kozijnen in de originele kleurstelling, de dakkappelen met originele details teruggeplaatst en de gevels waar nodig hersteld. “Jan Ernst van der Pek kan trots op ons zijn”, lacht de ontwikkelaar. 

Krachten bundelen 

Voor de techniek werd werkmaatschappij Dura Vermeer Renovatie Midden West aangehaakt. “Het voelde als een logische stap om onze krachten te bundelen”, aldus Groot die als ontwikkelaar werkzaam is vanuit werkmaatschappij Dura Vermeer Bouw Midden West. “Hun expertise ligt bij renovatie, die van ons bij nieuwbouw en de verkoopbegeleiding. Samen vormden we een sterke combinatie waarbij Renovatie Midden West de uitvoering voor haar rekening nam en wij klantgericht waren voor de particuliere klant.” Particulier, want 64 van de 94 gerenoveerde woningen uit deze fase heeft Bouw Midden West in de verkoop gebracht. Schaaphok legt uit dat Ymere is overgegaan tot verkoop zodat de opbrengst naar de verdere renovatie van de Van der Pekbuurt kan gaan. “Nadat we zagen hoe hoogwaardig de renovatie was, hebben we besloten de komende jaren gefaseerd het noordelijk deel van de buurt zo aan te pakken.” 

Co-maker 

Dat overtuigende resultaat is volgens Schaaphok te danken aan de samenwerking met Dura Vermeer in de vorm van een langjarig co-makerschap. “Wij gebruiken bewust de term co-maker in plaats van aannemer omdat we een project écht samen maken. We gebruiken de deskundigheid van onze co-makers om het plan vanaf het begin zo hoogstaand mogelijk, financieel haalbaar en uitvoerbaar te krijgen. En door een langdurige samenwerking aan te gaan, leren we elkaar steeds beter kennen en vertrouwen.” Projectleider Schut van Dura Vermeer knikt instemmend mee: “Dit duurzame samenwerkingsverband stelt ons in staat samen te evolueren naar een hoger niveau. We hebben korte lijntjes, spreken elkaars taal en kennen het werkgebied beiden op ons duimpje. Dit alles leidt tot een sneller proces, soepelere besluitvorming en lagere faalkosten. Een win-winsituatie.” 

Communicatie 

De kracht van het co-makerschap in de Van der Pekbuurt zat voor zowel Ymere als Dura Vermeer met name in de workshops aan de voorkant van het traject waarbij alle ketenpartners van Dura Vermeer aanwezig waren om samen uit te puzzelen wat de meest optimale route naar oplevering was. “We werkten op het hoogtepunt met bijna tweehonderd mensen tegelijkertijd op de bouwplaats en dit verliep soepel omdat we van tevoren duidelijk hadden afgestemd wie, waar en wanneer aan de beurt was”, vertelt Schut die de goede communicatie met Ymere prijst. “We hebben na afronding van elke bouwfase met elkaar geëvalueerd wat beter, sneller en goedkoper zou kunnen met behoud van kwaliteit en naar die uitkomsten gehandeld. Zo hebben we onszelf telkens verbeterd.” Belangrijk aangezien budget en efficiëntie speerpunten waren voor de woningcorporatie. Schaaphok: “We werken met geld van huurders die ook nog eens overlast ondervinden van de werkzaamheden, het is onze verantwoordelijkheid dat zij waar krijgen voor hun investering.”

Trots 

De BNA Publieksprijs is voor het drietal het bewijs dat Ymere daar in samenwerking met co-maker Dura Vermeer in is geslaagd. “Mensen zijn weer trots op hun wijk”, vertelt Schut met een grote glimlach. “De Van der Pekbuurt is veranderd naar een aansprekende wijk met historische waarde. De buurt is inmiddels zo populair dat er bij leegkomst van een woning vele woningzoekenden reageren op de woning. Hoe gaaf is dat? Het bewijst dat de echte kunst van renovatie schuilt in wat je niet ziet",, vertelt ontwikkelaar Groot: “In het begin was het best uitdagend gezien het imago van de buurt, maar uiteindelijk kregen we heel veel inschrijvingen binnen. De hele wijk is in een upswing gekomen. Daar mogen we heel trots op zijn.” 

Schaaphok beaamt de positieve woorden van zijn co-maker. “De renovatie heeft een wereld van verschil gemaakt voor de buurt.” De ontwikkelmanager is met name trots op het herstel van de band met de buurtbewoners. “Het heeft veel daad- en bewijskracht van ons gevraagd om weer on speaking terms te komen met de buurt en het lokale bestuur. Ik ben trots dat we onze beloftes hebben waargemaakt en de buurt in ere hebben hersteld.” Gedachten aan sloop zijn verleden tijd. “Nieuwbouw doet geen recht aan dit stedenbouwkundig ensemble. De manier waarop we renoveren is zo mooi en wordt zo door bewoners gewaardeerd, daar kan geen nieuwbouw tegenop.” 

Dankbaar 

Het drietal spreekt voor het winnen van de prijs hun dank uit naar Ibelings van Tilburg architecten die het ontwerp voor de renovatie maakten. “En we moeten natuurlijk ook niet Jan Ernst van der Pek vergeten die het originele ontwerp maakte”, merkt Schut op. Ook gaat er waardering uit naar de buurtbewoners: “Zij hebben immers gestreden voor het behoud van de wijk.” In het bijzonder wordt Bas van Vlaenderen genoemd, voorman van in de Van der Pekbuurt gerealiseerde bewonerscoöperatie met de naam Copekcabana. Schaaphok: “Van Vlaenderen is een drijvende kracht geweest achter het behoud en de planvorming, daar zijn wij hem dankbaar voor.” Wat de samenwerking tussen Ymere en de co-maker betreft: die is nog lang niet ten einde. “We nemen alle kennis en kunde uit dit project mee en blijven ons samen ontwikkelen. Op naar de volgende!”